Το όνομα “Πειραιάς” αντιστοιχεί σήμερα στο σύνολο της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής που περιλαμβάνει τους δήμους Πειραιά, Νίκαιας-Ρέντη, Κορυδαλλού, Κερατσινίου-Δραπετσώνας και Περάματος.
Η αρχαία ονομασία Πειραιεύς ανάγεται στις απαρχές της οίκησης της Αττικής, στην εποχή που η βραχώδης χερσόνησος με τους δύο λόφους και τα τρία φυσικά λιμάνια ήταν νησί. Κατά την κλασική αρχαιότητα το όνομα γίνεται διάσημο όταν ο τόπος μετατρέπεται σε μεγάλο εμπορικό λιμενικό κέντρο και ναύσταθμο του αθηναϊκού στόλου. Η πόλη έσβησε αργά από τους ρωμαϊκούς χρόνους έως τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου. Το όνομά της χάθηκε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Το μαρμάρινο λιοντάρι, καταμεσής του αρχαίου λιμενικού κόλπου, κατάλοιπο του άλλοτε λαμπρού επίνειου, έδωσε εκείνα τα χρόνια στο λιμάνι νέο όνομα· ο Πειραιάς έγινε Πόρτο Λεόνε ή Πόρτο Δράκο. Το αρχαίο τοπωνύμιο ξεχάστηκε για να επανέλθει σταδιακά όταν η Ευρώπη ανακάλυψε ξανά την Αρχαιότητα. Το τοπωνύμιο επανεμφανίστηκε στην ιταλική (Pireo) και στη γαλλική του (Piree), εκδοχή, στους χάρτες και στα κείμενα των περιηγητών του 18ου αιώνα, στην αγγλική του εκδοχή (Piraeus) λίγο αργότερα, στους ναυτικούς χάρτες του 19ου αιώνα. Το διάσημο λιοντάρι του λιμανιού είχε πλέον μεταφερθεί στη Βενετία από το 1688. Στην αυγή της νέας εποχής, μαζί με την ίδρυση του κράτους και την επανίδρυση της πόλης ως επινείου της πρωτεύουσας, το μεσαιωνικό τοπωνύμιο ξεχάστηκε οριστικά και το αρχαίο όνομα Πειραιεύς επέστρεψε επίσημα έπειτα από δώδεκα αιώνες αφάνειας. Η δημώδης γλώσσα σύντομα το μετέτρεψε σε Πειραιάς ή Περαίας.
Γύρω από το κεντρικό λιμάνι, τα ονόματα των πειραϊκών δήμων σύγχρονων ή παλαιότερων σε όλες τι εκδοχές τους (Δραπετσώνα, Κερατσίνι, Άγιος Γεώργιος, Ρέντης, Πέραμα) είναι τοπωνύμια του 19ου αιώνα. […] (Από την παρουσίαση της έκδοσης)